سلامت دهان و دندان یکی از ارکان اصلی سلامت عمومی است و تأثیر آن صرفاً به ظاهر یا زیبایی لبخند محدود نمیشود. دهان بهعنوان ورودی دستگاه گوارش و تنفس، میتواند محل بروز یا انتقال بسیاری از عفونتها و بیماریهای سیستمیک باشد. مطالعات نشان دادهاند که ارتباط مستقیمی میان بیماریهای دهان و اختلالاتی مانند دیابت، بیماریهای قلبیعروقی و عفونتهای مزمن وجود دارد.
بر اساس دادههای سازمان جهانی بهداشت، بیش از ۹۰ درصد افراد در طول زندگی خود دستکم به یکی از بیماریهای دهان یا دندان مبتلا میشوند. پوسیدگی دندان، التهاب لثه و عفونتهای ریشه از شایعترین آنها هستند و در صورت درماننشدن، میتوانند باعث تحلیل استخوان فک، از دست رفتن دندان و گسترش عفونت به سایر بخشهای بدن شوند.
اهمیت این موضوع زمانی آشکار میشود که بدانیم بسیاری از این اختلالات در مراحل اولیه بدون علامت هستند و تنها از طریق معاینه تخصصی قابل تشخیصاند. در ادامه، به بررسی علمی و بالینی شایعترین بیماریهای دهان و دندان و روشهای تشخیص آنها توسط متخصص بیماری دهان میپردازیم.
معرفی شایعترین بیماریهای دهان و دندان
بیماریهای دهان و دندان گستره وسیعی از مشکلات التهابی، عفونی و ساختاری را شامل میشوند که میتوانند بر عملکرد جویدن، گفتار، و حتی سلامت عمومی بدن اثر بگذارند.
این بیماریها معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت هستند و به همین دلیل، بسیاری از بیماران زمانی به دندانپزشک مراجعه میکنند که آسیب به بافتهای دندانی یا لثه پیشرفته شده است.
عوامل متعددی در بروز این بیماریها نقش دارند؛ از جمله بهداشت ناکافی دهان، رژیم غذایی پرقند، استعمال دخانیات، استرس، داروهای خاص و بیماریهای زمینهای مانند دیابت. هر یک از این عوامل میتواند محیط دهان را مستعد رشد باکتریها و التهاب کند.
در ادامه، بهصورت علمی و دقیق، به بررسی مهمترین و شایعترین بیماریهای دهان و دندان میپردازیم که آگاهی از آنها میتواند در پیشگیری، تشخیص و درمان مؤثر نقش تعیینکنندهای داشته باشد.
پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان زمانی اتفاق میافتد که باکتریهای دهان با مصرف قند موجود در غذاها، اسید تولید میکنند. این اسید بهتدریج مینای دندان را حل کرده و باعث ایجاد سوراخ یا حفره در آن میشود. در مراحل اولیه، پوسیدگی معمولاً بدون درد است، اما اگر درمان نشود، به لایههای داخلی دندان میرسد و میتواند باعث درد و عفونت شود.
علائم پوسیدگی دندان:
- لکههای سفید یا قهوهای روی دندان
- بوی بد دهان یا طعم ناخوشایند
- درد هنگام جویدن یا خوردن خوراکیهای سرد و شیرین
- ایجاد سوراخ یا شکستگی در سطح دندان
در مراحل ابتدایی میتوان با فلوراید و رعایت بهداشت دهان روند پوسیدگی را متوقف کرد. در مراحل پیشرفتهتر، نیاز به ترمیم یا درمان ریشه وجود دارد. بهترین راه پیشگیری، مسواک زدن منظم با خمیر دندان فلورایددار، استفاده از نخ دندان و چکاپ دورهای دندانپزشکی است.
بیماریهای لثه (التهاب و پریودنتیت)
بیماریهای لثه زمانی رخ میدهند که پلاک میکروبی روی دندانها تجمع پیدا کند و باعث تحریک و التهاب بافت لثه شود. در مراحل اولیه، این وضعیت به نام ژنژیویت (التهاب سطحی لثه) شناخته میشود که با رعایت بهداشت دهان قابل درمان است. اما اگر درمان نشود، میتواند به پریودنتیت پیشرفت کند؛ نوعی التهاب عمیقتر که به استخوان نگهدارنده دندان آسیب میزند و در نهایت ممکن است باعث لق شدن یا افتادن دندان شود.
علائم بیماری لثه:
- خونریزی هنگام مسواک یا نخ دندان
- قرمزی و تورم لثهها
- بوی بد دهان
- احساس لق شدن یا جابهجایی دندانها
- عقبرفتن لثه و نمایان شدن ریشه دندان
در مراحل خفیف، جرمگیری و رعایت دقیق بهداشت دهان کافی است. در مراحل پیشرفتهتر، نیاز به درمان تخصصی لثه (پریودنتال تراپی) یا جراحی وجود دارد. برای پیشگیری، باید پلاک میکروبی بهصورت روزانه با مسواک، نخ دندان و مراجعات منظم به دندانپزشک حذف شود.
عفونت ریشه و آبسه دندان
عفونت ریشه یا آبسه دندان زمانی ایجاد میشود که باکتریها از طریق پوسیدگی یا ترک در دندان به بافت عصبی (پالپ) نفوذ کرده و باعث التهاب و چرک شوند. این عفونت در صورت عدم درمان میتواند به بافت استخوان فک گسترش یابد و درد شدیدی ایجاد کند. آبسه دندان یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به درمان فوری دارد.
علائم عفونت ریشه و آبسه:
- درد شدید و مداوم در دندان یا فک
- تورم در ناحیه لثه یا گونه
- حساسیت به گرما و سرما
- بوی یا طعم بد در دهان
- تب یا بیحالی در موارد پیشرفته
دندانپزشک معمولاً ابتدا عفونت را با آنتیبیوتیک کنترل کرده و سپس درمان ریشه (عصبکشی) انجام میدهد تا پالپ عفونی تخلیه و کانال دندان تمیز شود. در موارد شدید یا شکست درمان، ممکن است کشیدن دندان ضروری باشد. تشخیص سریع و درمان بهموقع از گسترش عفونت به سایر نواحی جلوگیری میکند.
حساسیت و فرسایش مینای دندان
حساسیت دندان معمولاً زمانی رخ میدهد که مینای محافظ دندان نازک شود یا لثه عقب برود و بخش زیرین دندان (عاج) در معرض محیط دهان قرار گیرد. عاج دارای مجاری میکروسکوپی است که مستقیماً به عصب دندان متصلاند، و به همین دلیل، دندان نسبت به محرکهایی مانند سرما، گرما یا مواد شیرین واکنش دردناک نشان میدهد.
علائم حساسیت دندان:
- درد یا تیرکشیدن ناگهانی هنگام خوردن نوشیدنی یا غذای سرد، گرم یا ترش
- درد هنگام مسواک زدن یا تماس دندان با هوای سرد
- افزایش حساسیت در نواحی دارای تحلیل لثه یا ساییدگی مینای دندان
علل شایع:
- مسواک زدن غیراصولی یا استفاده از مسواک سفت
- مصرف زیاد نوشیدنیهای اسیدی (نوشابه، آبمیوه صنعتی)
- دندانقروچه (سائیدن دندانها در خواب)
- درمانهای دندانی مکرر یا ترمیمهای نامناسب
درمان شامل استفاده از خمیر دندانهای ضد حساسیت، ترمیم نواحی آسیبدیده با مواد رزینی یا در موارد شدید، درمان ریشه است. کاهش مصرف مواد اسیدی، مسواک نرم و روش صحیح مسواک زدن نقش مهمی در کنترل و پیشگیری دارد.
تحلیل یا عقبنشینی لثه
تحلیل یا عقبنشینی لثه زمانی رخ میدهد که بافت لثه از اطراف دندان عقب برود و بخشهایی از ریشه دندان نمایان شود. این وضعیت بهتدریج پیشرفت میکند و علاوه بر ظاهر نازیبا، باعث افزایش حساسیت دندانی و خطر پوسیدگی ریشه میشود. در موارد پیشرفتهتر، حتی ممکن است دندانها لق شوند.
علائم تحلیل لثه:
- نمایان شدن ریشه دندان
- حساسیت به سرما یا گرما
- احساس بلندتر شدن دندانها
- خونریزی یا التهاب لثه در مراحل اولیه
- فاصله بین دندانها یا تغییر در نحوه قرارگیری آنها
دلایل شایع:
- مسواک زدن با فشار زیاد یا استفاده از مسواک زبر
- بیماریهای لثه و التهاب مزمن
- دندانقروچه یا فشار بیش از حد روی دندانها
- عوامل ژنتیکی و افزایش سن
در مراحل اولیه میتوان با اصلاح روش مسواکزدن و جرمگیری روند تحلیل را کنترل کرد. در موارد پیشرفته، جراحی پیوند لثه یا درمان پریودنتال برای بازسازی بافت از دست رفته انجام میشود. مراجعه منظم به دندانپزشک بهترین راه برای پیشگیری از پیشرفت این عارضه است.
دندانقروچه (برگزیم)
دندانقروچه یا Bruxism به معنای فشردن یا ساییدن دندانها بهصورت ناخودآگاه است، که معمولاً هنگام خواب یا در شرایط استرسزا اتفاق میافتد. این عادت به مرور زمان باعث ساییدگی مینای دندان، ترکخوردگی، درد فک و حتی سردردهای مزمن میشود. در بسیاری از موارد فرد متوجه انجام آن نیست و فقط از روی علائم ظاهری یا صدای دندانقروچه در خواب توسط اطرافیان آگاه میشود.
علائم دندانقروچه:
- درد یا خستگی عضلات فک بهویژه هنگام بیدار شدن
- ساییدگی یا کوتاه شدن دندانها
- شکستگی یا لبپریدگی تاج دندان
- سردردهای صبحگاهی
- صدا دادن مفصل فک هنگام باز و بسته کردن دهان
علل شایع:
- استرس، اضطراب یا کمخوابی
- اختلالات بایت یا نامرتبی دندانها
- مصرف زیاد کافئین یا محرکها
- برخی داروهای ضدافسردگی یا مشکلات عصبی
درمان شامل ساخت محافظ شبانه (نایتگارد) برای جلوگیری از ساییدگی، آموزش روشهای کنترل استرس و اصلاح مشکلات بایت است. در موارد شدید، درمانهای تخصصی فک و صورت یا فیزیوتراپی عضلات فک نیز توصیه میشود.
بوی بد دهان (هالیتوزیس)
بوی بد دهان یا Halitosis یکی از مشکلات شایع و در عین حال آزاردهنده دهان است که معمولاً به دلیل تجمع باکتریها و تجزیه ذرات غذایی در محیط دهان ایجاد میشود. در بیشتر موارد، منشاء این بو در خود دهان است، نه معده یا دستگاه گوارش. باقیماندن پلاک میکروبی روی زبان، لثه یا بین دندانها باعث تولید ترکیبات گوگردی میشود که بوی ناخوشایند ایجاد میکنند.
علائم بوی بد دهان:
- بوی ناخوشایند دائمی یا موقت در تنفس
- احساس طعم تلخ یا فلزی در دهان
- خشکی دهان، بهویژه صبحها
- وجود لایه سفید روی زبان
علل شایع:
- عدم رعایت بهداشت دهان و زبان
- پوسیدگی یا عفونت لثه
- خشکی دهان بهدلیل داروها یا کمبود بزاق
- استعمال دخانیات
- برخی بیماریهای سیستمیک مانند دیابت یا مشکلات گوارشی
اولین گام، تشخیص علت اصلی است. تمیز کردن کامل دندانها و سطح زبان، مصرف آب کافی، ترک سیگار و استفاده از دهانشویههای آنتیباکتریال به بهبود قابلتوجهی منجر میشود. در صورت ادامه بو، باید معاینه تخصصی انجام شود تا مشکلات پنهان مانند عفونت یا بیماری لثه شناسایی و درمان گردد.
زخمها، آفت و تبخال دهانی
زخمهای دهانی از شایعترین مشکلات مخاط دهان هستند و میتوانند بهصورت آفت، تبخال یا زخمهای التهابی ظاهر شوند. این ضایعات معمولاً دردناکاند، در خوردن و صحبت کردن اختلال ایجاد میکنند و در برخی موارد نشانه بیماریهای زمینهای یا ضعف سیستم ایمنی هستند.
آفت دهانی معمولاً زخمهای کوچک، سفید یا زردرنگی هستند که در داخل گونه، لب یا روی زبان ظاهر میشوند و برخلاف تبخال، مسری نیستند. تبخال دهانی ناشی از ویروس HSV-1 است و اغلب در ناحیه لب یا اطراف دهان ایجاد میشود.
علائم زخمهای دهانی:
- درد یا سوزش در داخل دهان یا لبها
- وجود زخمهای سفید یا قرمز با حاشیه ملتهب
- دشواری در خوردن، آشامیدن یا صحبت کردن
- در تبخال، ایجاد تاولهای کوچک پر از مایع در اطراف دهان
علل شایع:
- استرس و ضعف سیستم ایمنی
- آسیب فیزیکی (گاز گرفتن لب یا گونه)
- کمبود ویتامین B12 یا آهن
- تغییرات هورمونی یا حساسیت غذایی
- عفونت ویروسی (در مورد تبخال)
در بیشتر موارد آفت خودبهخود طی یک تا دو هفته بهبود مییابد. استفاده از دهانشویههای ضدعفونی، پمادهای موضعی یا داروهای ضدویروس (در تبخال) میتواند روند بهبودی را تسریع کند. در صورت تکرار مکرر یا زخمهای غیرعادی، مراجعه به متخصص بیماریهای دهان برای بررسی دقیقتر ضروری است.
برفک دهان
برفک دهان یا Candidiasis نوعی عفونت قارچی است که معمولاً توسط قارچ کاندیدا آلبیکانس ایجاد میشود. این بیماری بیشتر در افرادی با ضعف سیستم ایمنی، مصرفکنندگان آنتیبیوتیک یا بیماران دیابتی دیده میشود.
علائم برفک دهان:
- لکههای سفید یا شیری روی زبان، لثه و داخل گونه
- سوزش یا درد هنگام خوردن و بلع
- ترکخوردگی گوشههای لب
- طعم ناخوشایند در دهان
درمان شامل استفاده از داروهای ضدقارچ بهصورت دهانشویه یا قرص است. رعایت بهداشت دهان، کاهش مصرف قند و بررسی علل زمینهای (مثل دیابت یا مصرف طولانی آنتیبیوتیک) در پیشگیری از عود برفک مؤثر است.
تشخیص بیماریهای دهان توسط متخصص بیماری دهان
تشخیص دقیق بیماریهای دهان نقش اساسی در موفقیت درمانهای دندانپزشکی دارد، زیرا بسیاری از اختلالات دهانی در مراحل اولیه بدون درد یا علامت مشخص ظاهر میشوند. متخصص بیماریهای دهان و فک با دانش تخصصی خود در زمینه مخاط دهان، غدد بزاقی، مفصل فکی و ضایعات بافت نرم، قادر است مشکلاتی را که با معاینه معمول قابل شناسایی نیستند، تشخیص دهد.
در این معاینات، تمام بخشهای دهان از جمله زبان، لثه، کف دهان، کام و گونهها با دقت بررسی میشوند و در صورت نیاز از روشهای پیشرفتهای مانند رادیوگرافی، CBCT یا بیوپسی برای تشخیص دقیقتر استفاده میشود. این دقت در تشخیص بهویژه زمانی اهمیت دارد که ضایعات دهانی نشانه بیماریهای سیستمیک مانند دیابت، کمخونی یا حتی سرطان دهان باشند.
دکتر آرش عزیزی یکی از بهترین متخصص های بیماری دهان در تهران هستند که در مطب دندانپزشکی پاسداران با بهرهگیری از تجهیزات تصویربرداری دیجیتال و تجربه گسترده در زمینه تشخیص بیماریهای دهان، خدمات تخصصی در ارزیابی ضایعات دهانی، تشخیص زودهنگام تومورها، درمان عفونتهای مزمن، مدیریت دردهای غیر دندانی و مشاوره در بیماریهای سیستمیک مرتبط با دهان ارائه میدهد. برای رزرو وقت ویزیت توسط دکتر آرش عزیزی از طریق سایت مطب دندانپزشکی پاسداران به نشانی pasdarandentalclinic.ir میتوانید اقدام کنید. به آدرس هدف از این خدمات، تشخیص بهموقع، پیشگیری از پیشرفت بیماری و حفظ سلامت بلندمدت بیماران است.
جمعبندی
بیماریهای دهان و دندان از رایجترین مشکلات سلامتی هستند که در صورت بیتوجهی میتوانند به عفونت، درد شدید و از دست رفتن دندان منجر شوند. بیشتر این بیماریها در مراحل اولیه بدون علامتاند و تنها با معاینه تخصصی قابل تشخیص هستند. رعایت بهداشت دهان، تغذیه مناسب و مراجعه منظم به دندانپزشک، بهترین راه پیشگیری است.
