با توجه به محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های جدید در خصوص سیگار و ویپ‌های یکبار مصرف که قرار است امسال در اروپا و انگلستان اجرایی شود، در این مقاله به بررسی نکاتی می‌پردازیم که هر متخصص حوزه دندانپزشکی باید درباره تاثیر این عادت‌ها بر سلامت دهان و دندان بداند.
با وجود آگاهی گسترده‌ای که درباره خطرات سلامتی سیگار کشیدن و ویپینگ وجود دارد، این عادت‌ها همچنان در بریتانیا شایع هستند. سیگار کشیدن دهه‌ها است که به عنوان یک معضل جدی سلامت عمومی شناخته می‌شود و همچنان عامل شماره یک قابل پیشگیری مرگ، ناتوانی و بیماری در بریتانیا است. استعمال دخانیات سالانه حدود ۸۰ هزار مرگ را باعث می‌شود و مسئول یک‌چهارم کل مرگ‌های ناشی از سرطان در انگلستان است.
هشدار دهنده‌تر اینکه، داده‌های جدید نشان می‌دهد کشیدن هر نخ سیگار می‌تواند حدود ۲۰ دقیقه از طول عمر فرد بکاهد.
در مقابل، ویپینگ به عنوان جایگزین جدیدی برای سیگار در میان نسل‌های جوان محبوبیت بیشتری پیدا کرده است و نگرانی‌هایی درباره اعتیاد به نیکوتین، آثار بلندمدت آن بر سلامتی و نقش احتمالی آن به عنوان مقدمه‌ای برای مصرف سیگار ایجاد کرده است. اگرچه محبوبیت ویپینگ به سرعت افزایش یافته، اما هنوز تحقیقات کافی برای روشن شدن کامل اثرات آن بر بدن انسان انجام نشده است.
کاهش مصرف دخانیات
بر اساس گزارشی از سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۲۰۲۴، مصرف دخانیات در سراسر جهان رو به کاهش است. اکنون یک نفر از هر پنج بزرگسال جهان دخانیات مصرف می‌کند، در حالی که این عدد در سال ۲۰۰۰، یک نفر از هر سه نفر بود.
همچنین ۱۵۰ کشور کاهش مصرف دخانیات را تجربه کرده‌اند و برزیل و هلند بیشترین میزان کاهش را داشته‌اند. با این حال جهان هنوز به هدف کاهش ۳۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۰ دست نیافته و احتمالاً تا پایان ۲۰۲۵ تنها به کاهش ۲۵ درصدی برسد.
رودریگر کرش، مدیر بخش ارتقای سلامت سازمان جهانی بهداشت، می‌گوید: «تقدم خوبی در زمینه کنترل دخانیات حاصل شده، اما نباید دچار احساس رضایت کاذب شد. صنعت دخانیات همواره برای سودآوری، سلامت انسان‌ها را قربانی می‌کند.»
کودکان و ویپ
سازمان جهانی بهداشت نسبت به «افزایش هشداردهنده استفاده از سیگار الکترونیکی در میان کودکان و نوجوانان» ابراز نگرانی کرده است، چنان‌که در بسیاری از کشورها، میزان مصرف نوجوانان از بزرگسالان بیشتر شده است. بازاریابی تهاجمی این محصولات، به ویژه با استفاده از طعم‌های متنوع، کاراکترهای کارتونی و طراحی‌های جذاب برای جوانان، مخاطره‌ای جدی محسوب می‌شود.
حتی مواجهه کوتاه مدت کودکان با تبلیغات و محتوای ویپینگ در شبکه‌های اجتماعی، باعث تمایل بیشتر آن‌ها به تجربه این محصولات می‌شود.
وضعیت ویپ در بریتانیا
در بریتانیا نزدیک به یک میلیون کودک ویپینگ را امتحان کرده‌اند؛ یعنی حدود یک‌پنجم نوجوانان ۱۱ تا ۱۷ ساله. طبق گزارش NHS انگلیس، تقریبا ۹ درصد دانش‌آموزان مقطع متوسطه به طور منظم ویپ مصرف می‌کنند. تخمین زده می‌شود که ۲۳۰ هزار کودک بیش از یک بار در هفته ویپ می‌کشند.
همچنین مصرف همزمان سیگار و ویپ در حال افزایش است و طبق مطالعه دانشگاه کالج لندن (UCL)، نسبت بزرگسالانی که هر دو را مصرف می‌کنند از ۳.۵ به ۵.۲ درصد افزایش یافته است؛ بیشترین افزایش در میان بزرگسالان ۱۸ تا ۲۴ سال دیده می‌شود.
تاثیر سیگار بر سلامت دهان
سازمان NHS انگلستان اعلام می‌کند که استعمال دخانیات بر سلامت عمومی و سلامت دهان تاثیر جدی دارد. مهمترین پیامدهای سیگار کشیدن عبارتند از:
سرطان و ضایعات پیش‌سرطانی دهان
افزایش شدت بیماری‌های پریودنتال (لثه)
از دست دادن دندان
کندی بهبودی زخم‌ها
تغییر رنگ دندان‌ها و کاهش حس چشایی و بویایی
بوی بد دهان
به گفته دندان‌درمانگر زوزانا صدورا: «سیگار از عوامل اصلی بیماری لثه است. این بیماری قابل پیشگیری اما غیرقابل درمان است و باعث آسیب جدی و برگشت‌ناپذیر به استخوان می‌شود که نتیجه آن پس‌روی لثه، ایجاد فاصله بین دندان‌ها و گیر کردن غذاست که بر زیبایی لبخند و اعتماد به نفس تاثیر می‌گذارد.»
بر اساس گروه کاری اتحادیه اروپا درباره دخانیات و سلامت دهان، سیگار می‌تواند موجب موارد زیر شود:
تغییر رنگ دندان‌ها و ترمیم‌ها
بوی بد دهان و کاهش حس چشایی
افزایش بروز و شدت بیماری لثه؛ ترک سیگار روند بیماری را متوقف و پیش‌آگهی درمان پریودنتال را بهبود می‌بخشد
افزایش ریسک شکست ایمپلنت دندانی نسبت به غیرسیگاری‌ها
بروز بیشتر سرطان دهان و ضایعات پیش‌سرطانی؛ ترک سیگار می‌تواند این خطر را طی ۵ تا ۱۰ سال به طور چشمگیری کاهش دهد
سرطان دهان
سیگار کشیدن اصلی‌ترین عامل قابل پیشگیری مرگ و بیماری در بریتانیاست و سالانه مسئول یک‌چهارم فوت‌های مرتبط با سرطان است. بیش از ۶۵ درصد موارد سرطان دهان به سیگار مربوط است و خطر ابتلا در افراد سیگاری ۹۱ درصد بیشتر از غیرسیگاری‌هاست.
بر طبق گزارش بنیاد سلامت دهان، موارد ابتلا به سرطان دهان در بریتانیا در حال افزایش است و سال گذشته به ۱۰۸۲۵ مورد رسید که ۳۸ درصد افزایش نسبت به یک دهه قبل نشان می‌دهد. متاسفانه بیش از نیمی از موارد در مرحله چهار بیماری تشخیص داده می‌شوند.
دکتر نایجل کارتر، مدیر بنیاد سلامت دهان بریتانیا می‌گوید: «احتمال ابتلا به سرطان دهان در افراد سیگاری تقریبا دو برابر کسانی‌ست که هرگز سیگار نکشیده‌اند. تشخیص زودهنگام شانس بقا را افزایش می‌دهد، بنابراین اطلاع‌رسانی از علائم و الزام مراجعه منظم به دندانپزشک اهمیت دارد.»
کشیدن ویپ و تاثر آن بر سلامت دهان و دندان
ریچارد هالیدی، استاد ارشد و مشاور دندانپزشکی دانشگاه نیوکاسل، یافته‌های مطالعات درباره تاثیر ویپینگ بر سلامت دهان را اینگونه جمع‌بندی می‌کند: «اگر سیگار می‌کشید، ویپینگ امن‌تر است؛ اگر سیگار نمی‌کشید، ویپ نکنید.» شواهد فعلی نشان می‌دهد اثرات مخرب ویپینگ بسیار کمتر از سیگار است اما بی‌خطر نیست. عمده مطالعات روی سلامت پریودنتال متمرکز بوده و نتایج نشان داده ویپرها نتایجی مشابه غیرسیگاری‌ها و بهتر از سیگاری‌ها دارند. با این حال برخی شاخص‌های التهابی مشابه سیگاری‌هاست.
تا کنون شواهدی مبنی بر افزایش تخریب پریودنتال در ویپرها نسبت به غیرسیگاری‌ها یافت نشده است، اما تحقیقات بیشتری نیاز است. درباره پوسیدگی دندانی نیز شواهد کمی وجود دارد و تنها یک مطالعه ارتباط آماری بین مصرف ویپ و پوسیدگی درمان‌نشده گزارش کرده است. ویپ‌ها عمدتاً حاوی قند نیستند اما باعث خشکی دهان و احتمال چسبندگی پلاک می‌شوند.
در رابطه با ریسک سرطان دهان، نگرانی زیادی به چشم نمی‌خورد چراکه اغلب مواد سرطان‌زای سیگار مربوط به قیر و فرآیند سوختن است که در ویپینگ وجود ندارد. همچنین شواهد اولیه حاکی از آن است که ویپ‌های حاوی نیکوتین خاصیت قلیایی داشته و احتمال فرسایش دندان توسط آن‌ها کمتر است اما ای‌لیکوئیدهای بدون نیکوتین می‌توانند اسیدی و فرسایشی باشند. این حوزه نیازمند تحقیقات بیشتر است.
متاسفانه هنوز به طور دقیق نمی‌دانیم ویپینگ چه آسیب‌هایی به سلامت دهان وارد می‌کند و باید منتظر تحقیقات جامع‌تر باشیم.
مسئولیت حرفه‌ای دندان‌پزشکان
کریستال شارپ، ارتودنتیست، می‌گوید: «باید ریسک‌ها را بشناسیم تا بیماران را در زمینه اثرات این عادت‌ها بر سلامت دهان آگاه کنیم.» وی تاکید می‌کند که بسیاری از افراد برای ترک نیکوتین سیگار رو به ویپ آورده‌اند و این باور دارند که این راه سالم‌تری است.
دندان‌پزشکان باید بیماران را به ترک این عادات تشویق کنند، بدون اینکه رویکرد قضاوت‌گرانه داشته باشند و باید راهنمایی لازمه برای دسترسی به منابع ترک سیگار را ارائه دهند. کتاب «راه آسان ترک سیگار» اثر آلن کار و اپلیکیشن رایگان Smoke Free برای ترک سیگار ابزارهای مفیدی به شمار می‌روند.
از منظر بهداشت دهان، گزینه‌هایی مانند آدامس زایلیتول بدون قند، هیدراته ماندن و مراجعات منظم به دندانپزشک توصیه می‌شود.
در نهایت، اگر بیمار مصمم به ترک سیگار یا ویپ است، باید به پزشک مراجعه نماید تا از منابع حمایتی بیشتری بهره ببرد.
قانون ممنوعیت سیگار و ویپ؛ نکات کلیدی
در نوامبر ۲۰۲۴، نمایندگان مجلس بریتانیا به نفع «قانون سیگار و ویپ» رای دادند و این موضوع را یک گام دیگر به اجرای کامل نزدیک کرد.
وزیر بهداشت، وستریتینگ، آن را «مهمترین مداخله سلامت عمومی در نسل حاضر» دانست که هدف آن، ایجاد نسل بدون سیگار و کنترل شدیدتر صنعت ویپینگ است.
اهم اقدامات این قانون در انگلستان عبارت‌اند از:
ممنوعیت فروش دخانیات به متولدین بعد از یکم ژانویه ۲۰۰۹
ساماندهی مجوز فروشندگان محصولات دخانی و ویپ
الزام ثبت فروشندگان
کنترل تبلیغات و بسته‌بندی محصولات به منظور کاهش جذابیت برای کودکان
گسترش مناطق ممنوع برای سیگار و ویپ و محصولات گرمایشی دخانیات
بازخورد جامعه دندانپزشکی به ممنوعیت
برخی از دندان‌پزشکان تاکید کرده‌اند که این قانون می‌تواند نسل آینده را از بند اعتیاد و بیماری‌های سیستمیک ناشی از دخانیات نجات دهد و فشار اقتصادی درمان‌های مربوط به دخانیات را کاهش دهد. نگرانی عمده درباره دسترسی آسان کودکان به ویپ‌ها نیز بیان شده است.
ممنوعیت ویپ‌های یکبار مصرف در بریتانیا
از ژوئن امسال، فروش ویپ یکبار مصرف در انگلستان و ولز ممنوع خواهد شد تا علاوه بر سلامت کودکان، آسیب زیست‌محیطی آن‌ها کاهش یابد. اسکاتلند و ایرلند شمالی نیز قوانین مشابهی را همزمان با بقیه بریتانیا اجرا خواهند کرد.
تحقیقات نشان می‌دهد سالانه ۵ میلیون ویپ یکبار مصرف دور ریخته می‌شود که آثار منفی جدی بر محیط زیست و سلامت عمومی دارد.
وزیر محیط زیست ایرلند شمالی تاکید می‌کند که «ویپ‌های یکبار مصرف آسیب جدی به محیط زیست و تنوع زیستی می‌زنند و این ممنوعیت گامی مهم برای سلامت جامعه است.»
با این حال کارشناسان هشدار داده‌اند که ممنوعیت ممکن است به گسترش بازار سیاه و فروش غیرمجاز منجر شود که می‌تواند مخاطرات بیشتری برای سلامت مصرف‌کنندگان به وجود آورد. البته برخی پژوهشگران معتقدند ویپینگ برای کمک به ترک سیگار نقش موثری داشته است.
