تا به حال پیش آمده که نسبت به سلامتی دندان خود وسواس داشته باشید؟ عاج دندان از مهمترین بخش های دندان است که باید نسبت به سلامت آن توجه ویژه داشت. عاج قسمت عمده و شکل کلی دندان را تشکیل می دهد. عاج محتوی توبول هایی (مجراهای با لوله های میکروسکوپی) است که خود حاوی سلول های مخصوصی بنام ادنتوبلاست می باشد. بدنه سلول های ادنتوپلاست درسطح پالپی عاج قرار گرفته اند. سلولهای مرفولوژیکی عاج می باشند. سلولهای ادنتوبلاست دارای زوائد سیتوپلاسمیکی هستند. داخل توبول های عاجی قرار دارند. خواص فیزیکی و شیمیائی عاج بسیار شبیه استخوان است.
فهرست مطالب
- عاج دندان کجاست؟
- ساختمان عاج
- علائم پوسیدگی عاج دندان
- خصوصیات شیمیایی و سلولی عاج
- خصوصیات فیزیکی عاج
- عاج و مینای دندان چه تفاوتی با هم دارند؟
- مراقبت از دندان ها = مراقبت از عاج دندان
- علائم حساسیت عاج دندان
- سخن پایانی
- سوالات متداول
عاج دندان کجاست؟
عاج بافت مینرالیزه‌ای شبیه استخوان می باشد که در اطراف مغز دندان هر تاج و ریشه قرار گرفته است. ضخامت عمده دندان را تشکیل می دهد. مواد معدنی عاج عمدتاً از نمک های کلسیم به صورت بلورهای هیدروکسی آپاتیت می باشد. حدود ۷۰ در صد وزن خشک آن را تشکیل می دهند. ماتریکس عاج حاوی الیاف کلاژن نوع I و کیکوز آمینو گلیکان می باشد که توسط سلول های سازنده عاج (ادونتوبلاست) سنتز و ترشح می گردند.
عاج از نظر فیزیکی سفت تر از استخوان و زرد رنگ می باشد. عاج توسط سلول های ادونتوبلاست ساخته می شود. زاویه این سلول ها به نام زاویه تومز (Tomes Fibr) نامیده می شود. زاویه تومز در عاج، درون لوله‌های باریکی به نام لوله‌های عاجی قرار می گیرند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله متخصص پروتز دندان را بخوانید.
- عاج ساخته شده در حد فاصل سلول های ادونتوبلاست و عاج معدنی شده که فاقد مواد معدنی می باشد، پیش عاج نامیده می شود.
- عاج بر خلاف استخوان در صورت از بین رفتن سلول های ادونتوبلاستی برای مدت ها باقی می ماند و این امر حفظ دندان های فاقد مغز زنده را امکان پذیر می سازد.
- عاج به علت حضور زوایای تومز و انتهاهای عصبی آزاد در درون لوله‌های عاجی ، بافتی حساس می باشد و همه تحریکات وارده به عاج به صورت درد دریافت می شود. به همین دلیل سطح عاج در تاج دندان توسط مینا و در ریشه توسط سیمان پوشیده شده است.
ساختمان عاج
عاج قسمت عمده و شکل کلی دندان را تشکیل می دهد. عاج محتوی توبول هایی (مجرا های با لوله های میکروسکپی) است که خود حاوی سلول های مخصوصی بنام ادنتوبلاست می باشد. بدنه سلول های ادنتوپلاست درسطح پالپی عاج قرار گرفته اند و سلول های مرفولوژیکی عاج می باشند. سلول های ادنتوبلاست دارای زوائد سیتوپلاسمیکی هستند که داخل توبول های عاجی قرار دارند. خواص فیزیکی و شیمیائی عاج بسیار شبیه استخوان است.
عاج و استخوان هر دو بافت زنده بوده و حاوی پروتوپلاسم زنده هستند. اما از نظر ساختمانی تفاوتی که بین این دو بافت وجود دارد این است که در استخوان، استئوبلاست ها در داخل مادہ بنیادی که خود ساخته اند، محصور شده در حال استراحت می مانند، ولی در عاج ادنتوبلاست ها در سطح پالپ قرار گرفته و فقط زوائد آنها در ماده بین سلولی عاج قرار می گیرد و همیشه فعال می مانند.
بلافاصله پس از تشکیل عاج توسط ادنتوبلاست ها مینا توسط آمیلوبلاست ها تشکیل می شود. داخلی ترین لایه عاج که هنوز کلسیفیه نشده و بین عاج کلسیفیه و تنه سلولهای ادنتوبلاست قرار دارد بنام پره دنتین خوانده میشود. بر خلاف مینا تشکیل عاج، بعد از رویش دندان و در طی حیات پالپ ادامه می یابد. این مقاله را بخوانید: متخصص درمان ریشه
عاج اولیه کدام است؟
نوعی از عاج که شکل اولیه دندان را تشکیل داده عاج اولیه نامیده می شود که معمولا ساختمان آن ۳ سال بعد از رویش دندان کامل می شود. مسیر توبول های عاجی از پالپ بطرف مینا مستقیم نبوده، بلکه دارای انحنایی S شکل می باشد. مسیر توبولها با زاویه مستقیم از سطح پالپ شروع شده و اولین تحدب این انحنای S شکل به طرف آپکس دندان است.
عاج ثانویه کدام است؟
نوعی از عاج که بعد از عاج اولیه، در اثر رسوب عاج تشکیل می شود، عاج ثانویه نامیده می شود. این نوع عاج حتى بدون تحریکات خارجی نیز بوجود می آید. توبول های عاج ثانویه نسبت به توبول های عاج اولیه مستقیم تر و تعداد توبول های آن کمتر است. این قسمت از عاج اگر چه پیرامون پالپ را فرا گرفته ولی در دندانهای چند ریشه ای در سقف و کف قسمت تاجی اطاقک پالپ ضخیم تر است.
عاج ترمیمی چیست؟
عاج ترمیمی (tertiary dentin) نوعی از عاج است که در اثر جایگزینی ادنتوبلاست ها، در پاسخ به یک تحریک متوسط از قبیل ضربه – پوسیدگی متوسط و برخی از اعمال دندان پزشکی ایجاد میشود. این نوع عاج در دیواره اطاق پالپ در نزدیک به محلی که آسیب دیده ایجاد میشود. بطور مثال عاج ترمیمی، در حفره های تهیه شده در ۱٫۵ میلی متری پالپ، ایجاد می شود. این نوع عاج به صورت میکروسکوپیک یک ماه بعد از آسیب وارد شده، مشاهده می گردد. این نوع عاج از نظر ساختمانی و خصوصیات شیمیایی متفاوت از عاج اولیه و عاج ثانویه می باشد، و تعداد توبول های عاجی آن کم بوده و در مقابل اکثر تحریکات نفوذ ناپذیر می باشد.
در پاره ای از مواقع تحریکات متوسطی از قبیل پوسیدگی متوسط و اتریشن باعث مرگ زوائد ادنتوبلاستیک و ادنتوبلاست ها می گردد. این نواحی از عاج که از سمت خارجی عاج به سمت پالپ دندان گسترش می یابد، نواحی مرده یا Dead truct نامیده میشود. نواحی مرده توسط عاج ترمیمی که توسط ادنتوبلاست های جایگزین شده بوجود آمده، مسدود می گردد. نواحی مرده اغلب در نواحی شاخک های باریک پالپ به چشم می خورد جایی که تراکم بیشتری از ادنتوبلاست ها دیده میشود.
علائم پوسیدگی عاج دندان
در ادامه نشانه های پوسیدگی عاج دندان را بررسی می‌نماییم:
- درد دندان به سبب تنفس
هنگامی که تنفس کردن باعث درد در دندان‌ها میشود، در واقع یکی از نشانه‌های وجود حساسیت عاج دندانی هویدا شده است. به بیان دیگر واکنشی که دندان‌ها پس از تماس با هوا نشان می‌دهند و دردی که بعد از برخورد هوا با دندان‌ها احساس میشود، از علامت‌های وجود حساسیت عاج دندانی است.
- حساسیت به سرما و یا گرمای غذا یا نوشیدنی
هنگامی که غذای سرد یا گرم و همچنین نوشیدنی‌های داغ یا خنک را وارد دهان خود می‌کنید و با برخورد آنها به دندان ها، دندان‌هایتان واکنشی دردناک نشان می‌دهند، میتوانید احتمال دهید که دچار حساسیت عاج دندانی شده اید.
- درد به دلیل کشیده شدن اشیا روی دندان
زمانی که کشیده شدن چیزهای زبر مثل مسواک یا ناخن روی دندان‌ها باعث درد در آنها می‌شوند، نشانه دیگری از تحلیل رفتن مینای دندان و لایه محافظت کننده عاج نمایان میشود و ممکن است شما را به وجود حساسیت عاج دندانی مشکوک کند.
- چشیدن طعم‌های ترش و شیرین
گاهی نیز چشیدن طعم‌های ترش یا شیرین باعث دندان درد میشود؛ این یعنی دندان‌ها دچار تحریکات دردناک شده‌اند و به همین جهت ممکن است به وجود حساسیت عاج دندانی پی ببرید.
خصوصیات شیمیایی و سلولی عاج
وزن عاج بالغ را حدود ۷۰درصد مواد معدنی، ۲۰ درصد مواد آلی و ۱۰ درصد آب تشکیل می‌دهد. عاج به وسیله سلول‌هایی به نام ادنتوبلاست ساخته میشود که در محیط پالپ قرار دارند و زواید سلولی آنها درون عاج و در ساختارهایی لوله مانند به نام «توبولهای عاجی» گسترده شده‌اند. این سلول‌ها در ابتدا ماتریکس آلی دنتین را می‌سازند و سپس آن را کلسیفیه می‌کنند.
خصوصیات فیزیکی عاج
رنگ عاج در مقایسه با رنگ مینا، زرد است. نور به آسانی می‌تواند از مینای مینیرالیزه و نازک عبور کند و به وسیله‌ی عاج، منعکس شود. به همین علت، تاج دندان، تقریباً نمای زردرنگی دارد. از آنجا که ماده معدنی عاج بسیار بالا و تنها مقداری کمتر از میناست، بنابراین می‌توان گفت که عاج از استخوان و سیمان سخت تر، و از مینا سست‌تر است.
عاج و مینای دندان چه تفاوتی با هم دارند؟
کلسیم و فسفات گسترده ترین مواد آلی عاج می باشد. این میزان مواد آلی باعث شباهت ترکیب این ناحیه به مینای دندان و استخوان می گردد. سایز این مواد در عاج کوچکتر از مینای دندان می باشد، بنابراین این ناحیه از دندان ، از مینای دندان نرم تر می باشد.
تفاوت مهم دیگر بین عاج و مینای دندان می توان به این مورد اشاره نمود که مینای دندان بافت زنده ای نمی باشد. براخلاف مینای دندان عاج یک بافت زنده می باشد که حاوی انواع رگهای خونی، توبولهای عاجی و همچنین اعصاب هست. این قسمت برعکس مینای دندان می تواند باعث انتقال درد دندان می گردد.
مراقبت از دندان ها = مراقبت از عاج دندان
با مراقبت از دندانهای خود و رعایت نکات بهداشت دهان و دندان میتوانید از بروز بسیاری از شرایط و مشکلات مروبط به دندان پیشگیری کنید. برای قوی و سالم نگه داشتن دندانهای خود، نکات و توصیه‌های زیر را جدی بگیرید:
- دندانهای خود را به صورت روزانه و برای دو بار با استفاده از خمیردندان مسواک بزنید.
- روزی یک بار از نخ دندان استفاده کنید
- هر سه ماه یک بار مسواک خود را تعویض کنید
- هر ۶ ماه یکبار برای تمیز کردن حرفه ای دندانهای خود به دندانپزشکی مراجعه کنید
- مصرف غذاهای قندی و نوشیدنی را محدود کنید
- اگر سیگار می‌کشید، در مورد راه‌های ترک آن با پزشک خود صحبت کنید
علائم حساسیت عاج دندان
از جمله علائم شایع در حساسیت عاج دندان را می توان برخورد هوای سرد با دندان یا تغییرات دمای ناشی از غذا های سرد و گرم نام برد و برای مثال وقتی مسواک می زنیم و احساس درد می کنیم و یا زمانی که ناخن روی دندان می کشیم و احساس درد دارد، ناشی از حساسیت های عاج دندان است. تحریکات شیمیایی ناشی از ترکیبات شیرین و ترش در بروز درد دندان و این قبیل تحریکات نیز منجر به ایجاد درد مشخص در دندان می شود.
بیشتر بخوانید: بند گذاری در ارتودنسی
درمان حساسیت عاج دندان
مهمترین اقدام برای درمان حساسیت عاج دندانی مراجعه به دندانپزشک برای تشخیص علت مشکل و بررسی علائم حساسیت دندان است. دندان پزشک با توصیه کردن به بیمار برای درست مسواک زدن و استفاده نکردن ازخمیرهای که باعث ساییدن شدن دندان می شود این مشکل را حل می کند.
سخن پایانی
در این مقاله با عاج دندان آشنا شدیم. به بررسی مشکلات و نحوه‌ی نگهداری از آن پرداختیم. دانستیم که عاج بخشی از دندان است که بین مینای دندان و سمنتوم و حفره پالپ قرار گرفته است. این بلندترین قسمت دندان است که رنگ آن معمولاً خاکستری کم‌رنگ یا زرد است.عاج دندان با سلول‌هایی که در پالپ دندان قرار گرفته‌اند (اودوتوبلاست) ساخته میشود. عاج حفره‌های ریز میکروسکوپی دارد که به آنها توبول های عاج گفته میشود که از طریق حفره پالپ به سمت بیرون و سمنتوم خارجی یا مرز مینا گسترش یافته‌اند. امیدواریم که مطلب گردآوری شده مفید باشد. لطفا نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید. در صورتی که پرسشی دارید، میتوانید آن را در کامنت مطرح نمایید. در اسرع وقت توسط کارشناسان ما پاسخ داده خواهد شد.
سوالات متداول
از آنجاییکه شروع پوسیدگی همیشه همراه با علائم نیست، حتی در بعضی موارد افرادی با وجود پوسیدگی های پیشرفته در دهانشان، هیچ علامتی ندارند، در اینجایت که معاینات مکرر و منظم دندانپزشکی اهمیت پیدا می کند. توصیه انجمن دندانپزشکی آمریکا برای فاصله ی زمانی مراجعه به دندانپزشک است و در این معاینات لازم است رادیوگرافی های خاصی تهیه شود. تا در صورت شروع پوسیدگی در مان های به موقع انجام گیرد.
حساسیت پس از برخورد هوای سرد با دندان ها
تغییرات دمایی ناشی از غذاهای سرد و گرم
وجود درد پس از مسواک زدن
احساس درد پس از کشیدن ناخن روی دندان
تحریک شیمیایی ناشی از ترکیبات شیرین و ترش
مهمترین اقدام برای درمان حساسیت عاج دندانی مراجعه به دندانپزشک برای تشخیص علت مشکل و بررسی علائم حساسیت دندان است.و دندان پزشک با توصیه کردن به بیمار برای درست مسواک زدن و استفاده نکردن ازخمیرهای که باعث ساییدن شدن دندان می شود این مشکل را حل می کند.
